Isolerend glas

Welke soorten isolerend glas zijn er?

Denkt u erover om nieuw isolerend glas te laten plaatsen? Of zijn de kozijnen van uw woning aan vervanging toe? En wilt u weten wat het verschil is tussen enkel, dubbel en HR++ en triple glas? In dit artikel leest u alles over de verschillende soorten isolerend glas, en de kosten van de verschillende soorten isolerend glas.

Warmteverlies via de ramen

In de meeste Nederlandse huizen is oud dubbelglas toegepast. Ongeveer 85% van de Nederlandse woningen is (deels) voorzien van dubbelglas. Ook al is het een stuk beter dan enkel glas, toch laat dubbelglas nog altijd relatief veel warmte door. Het blijft daarom de zwakste schakel in de gevel van een woning. Enkel glas en oud dubbelglas worden eigenlijk gezien als slecht isolerend glas. Slecht isolerend glas kan voor veel overlast zorgen. In de winter heeft u bij de ramen zogenaamde koudeval. Hierdoor voelt het dicht bij het raam koud en ontstaat er een tochtstroom in huis. Daarnaast gaat veel warmte verloren door de ramen. Dit leidt tot hogere stookkosten. Deze problemen kunt u voorkomen door HR++ of triple glas (ook wel HR+++) toe te passen.

De verschillende soorten dubbelglas

In de volksmond praten we vaak over dubbelglas. Er zijn echter nogal wat soorten dubbelglas. Tegenwoordig spreken we dan ook vaker over isolatieglas of isolerend glas. Onder isolerend glas verstaan we alle soorten isolerend (HR) glas die beter isoleren dan enkel of oud dubbelglas. HR glas staat voor hoog rendementsglas. Isolerend glas bestaat uit twee of meer glasplaten die gescheiden worden door een ruimte (de spouw). De spouw kan gevuld zijn met droge lucht of een gas zoals krypton of argon. Isolerend glas heeft daarnaast een warmtereflecterende folie om warmteverlies door straling tegen te gaan. Hieronder staat een overzicht van de meest voorkomende soorten glas. Het belangrijkste verschil tussen de soorten zit hem in de isolatiewaarde. 

Meest voorkomende soorten glas

  1. Enkel glas
  2. Dubbelglas (Thermopane of oud dubbelglas)
  3. HR glas
  4. HR+ glas
  5. HR++ glas.
  6. Triple glas/ HR+++ (ook wel: drievoudig of driedubbel glas)

Verschillende extra opties

  1. Voorzetramen
  2. Monumentenglas
  3. Vacuüm glas
  4. Geluidsisolerend glas
  5. Gelaagd of veiligheidsglas
  6. Zonwerend glas

Wat is HR glas?

Bij alle HR glassoorten zit aan de binnenzijde een coating die de warmte weerkaatst. Hierdoor is de isolerende werking groter is dan van normaal dubbelglas. Daarnaast is de spouw van gewoon dubbelglas gevuld met normale droge lucht. Bij HR(+ en ++) en triple glas is de spouw gevuld met edelgassen zoals argon of krypton. Deze edelgassen isoleren beter dan droge lucht.

Op 1 juli 2008 is er een standaard geïntroduceerd die beoordeelt of een bepaald type geproduceerd glas een HR, HR+ of HR++ kwaliteit heeft. Naast de reflecterende coating heeft HR++ glas bijvoorbeeld een minimale spouwbreedte van 15mm gevuld met argon- of kryptongas. Glas met een spouwbreedte tussen de 9 en 12mm gevuld met argon- of kryptongas is HR+ glas. HR glas is vergelijkbaar met HR+ maar is gevuld met gewone droge lucht in plaats van een edelgas.

Verschil tussen dubbel- en isolerend HR(+ of ++) glas

Een belangrijk verschil tussen gewoon dubbelglas en HR(+ of ++) glas is dat bij gewoon dubbelglas de spouw gevuld is met lucht. Bij HR(+ of ++) en triple glas is de spouw gevuld met edelgassen zoals argon. Deze edelgassen isoleren beter dan droge lucht. Verder zit bij alle HR glassoorten aan de binnenzijde een coating die de warmte weerkaatst, waardoor de isolerende werking groter is.

Wat voor dubbelglas heeft u nu?

Houd een vlam (van bijvoorbeeld een aansteker) voor de ramen in de woonkamer wanneer het buiten donker is. Als u goed naar de weerspiegeling kijkt in het raam dan ziet u bij dubbelglas 4 vlammetjes en bij triple glas 6 vlammetjes. Is een vlammetje veranderd van kleur in de weerspiegeling? Dan zit er een metaalcoating op het glas. Dit betekent dat er HR, HR+ of HR++ glas is toegepast. In onderstaande video wordt dit uitgelegd (bron: Milieucentraal).

Speciaal isolerend glas

Naast het vervangen van glas voor HR++ of triple glas zijn er meer opties mogelijk. Heeft u bijvoorbeeld een monumentaal huis of last van overmatig zonlicht of geluid? Dan zijn ook daar oplossingen voor te vinden.

Voorzetramen

Een voorzetraam is een alternatieve manier om van enkel glas dubbel- of zelfs driedubbel-glas te maken. Een raamconstructie wordt aan de binnen- of buitenzijde van een bestaande muuropening geplaatst. Hierdoor ontstaat er een luchtspouw met gewone lucht tussen het bestaande raam en het voorzetraam. Dit zorgt voor een isolerende werking. Een alternatieve optie is om een glasplaat direct op het bestaande kozijn te “plakken”. Hierdoor wordt het glas dikker, waardoor de isolerende werking wat omhoog gaat.

Voorzetramen worden veel gebruikt bij oudere en monumentale panden. Het oude karakter van de woningen blijft namelijk behouden doordat het bestaande raam blijft zitten. Het comfort neemt hierdoor ook toe. Een bijkomend voordeel van voorzetramen is dat de woning hiermee beter beschermd is tegen brand en inbraak. Voorzetramen zijn qua isolatiewaarde vergelijkbaar met normaal dubbelglas of beter. De isolatiewaarde van glas wordt uitgedrukt in de U-waarde. Hoe lager de U-waarde, hoe beter. Zo heeft normaal dubbelglas een U-waarde van 2,7. Bij HR++ glas is dit 1,2 tot 1,0.

Monumentaal glas

Voor monumenten is er ook speciaal monumentenglas beschikbaar. Dit glas heeft het uiterlijk van oud glas en heeft een geringe dikte zodat het goed te plaatsen is in bestaande kozijnen. Het isoleert niet zo goed als HR++ glas, maar beter dan het enkele glas wat er in zit. Monumentenglas heeft, afhankelijk van het type, een U-waarde tussen de 3,7 en 1,6. Een stuk beter dus dan de U-waarde van enkel glas (5,7).

Handig om te weten: voorzetramen zijn met name geschikt voor behoud van het oude karakter van historische woningen. Monumentenglas is uiteraard bedoeld voor monumenten en mag u gebruiken in plaats van enkel glas. Voorwaarde is wel dat de u de huidige sponningen behoudt.

Vacuüm glas

Vacuümglas zijn twee glasplaten waar geen lucht of edelgas tussen zit, maar waarvan de spouw compleet is leeg getrokken. In de spouw zitten kleine glasparels om de afstand tussen de glasplaten te behouden. De isolatiewaarde van vacuümglas ligt tussen de U = 0,7 en U = 0,4 dus rond dat van triple glas. Het grote voordeel is dat het past in de meeste bestaande kozijnen met kleine sponningen die niet verbreed kunnen worden voor bijvoorbeeld HR++ glas. Daarnaast is het een stuk lichter dan triple glas. Het is daarom een goede optie voor oude kozijnen die bewoners niet zomaar kunnen of willen vervangen. Het is wel heel duur, dus (zeker in kleine hoeveelheden) meestal weegt de investering niet op tegen besparing.

Glas in lood isoleren

Heet uw woning glas in lood wat u wilt isoleren? Dat kan! Glas in lood kan behouden worden als u een hogere isolatiewaarde wilt voor het glaswerk. Het glas in lood wordt dan uit het kozijn gehaald en vervolgens in dubbelglas gezet. Zo behoudt u het glas in lood, maar wel met een stuk minder tocht en een hoger comfort in huis als gevolg. Een andere optie is om er een voorzetraam voor te laten zetten, maar dit ziet er minder mooi uit.

Zon- en lichtwerend glas

Alle soorten isolerend glas zijn in zekere mate zonwerend. Vaak is dat effect nauwelijks merkbaar. De zogenaamde ZTA-waarde (zontoetredingsfactor) of LTA-waarde (lichttoetredingsfactor) van een glassoort zegt iets over de zontoelating of lichttoelating van glas. Hoe hoger de ZTA- of LTA waarde, hoe meer zon of licht kan toetreden. Als u gebruik wilt maken van de warmte van de zon op koude dagen dan kunt u bijvoorbeeld glas met een hoge ZTA waarde kiezen. Dit houdt in dat het glas meer zonnestraling of zonnewarmte toelaat en deze zo min mogelijk weerkaatst. Heeft u echter veel glasoppervlak in een kamer op het zuiden? Dan wilt u misschien voorkomen dat deze kamer teveel opwarmt in de zomer. U kunt dan glas met een lage ZTA-waarde nemen. Glas met een lage LTA-waarde laat minder licht toe. Dit is te vergelijken met getinte ramen in een auto. U heeft iets meer privacy maar ook minder licht. 

Verschillende zonwerende en lichtwerende waardes

Over het algemeen heeft enkel glas een ZTA-waarde van 0,8, oud dubbelglas 0,7 en HR glas een ZTA-waarde die ligt tussen de 0,6 en 0,7. Triple glas is verkrijgbaar met een ZTA-waarde van 0,5 tot 0,7. De LTA- en ZTA waarde van glas wilt u in de meeste gevallen zo hoog mogelijk hebben. Een hoge LTA-waarde betekent meer licht en een hoge ZTA-waarde betekent meer opwarming door de zon. Zo behoudt u voldoende licht en warmte in huis.

Geluidsisolerend glas

Woont u aan een drukke weg of heeft u veel last van geluid van buiten? Dan is het ook fijn om glas te plaatsen dat de omgevingsgeluiden dempt. HR(+ of ++) glas heeft een betere geluiddempende werking dan enkel- of oud dubbelglas. De geluiddempende werking van glas wordt uitgedrukt in de zogenaamde Rw-waarde. De Rw-waarde geeft aan hoeveel decibel (dB) van het geluid van buiten gedempt wordt. Verkeer op de weg produceert bijvoorbeeld 80dB aan geluid. Glas met een Rw-waarde van 30 zorgt ervoor dat dit geluid van 80dB naar 50dB teruggebracht wordt. Dat is het geluidsniveau van een normaal gesprek tussen twee mensen.

Factoren die invloed hebben op geluidsisolerende werking glas

Er zijn een aantal factoren die bepalen hoe goed een raam tegen geluid isoleert.

  1. Dikte van glasplaten. Glas van 10mm dikte isoleert een stuk beter tegen geluid dan glas van 4mm dik. Meer gewicht betekent minder geluid. Dit is de belangrijkste factor om geluidsoverlast te verminderen.
  2. Verschil in dikte binnen- en buitenraam. Door verschillende diktes van de glasdelen in het raam wordt resonantie voorkomen. Als buiten een geluidsfactor is die het buitenste raam laat trillen, trilt het binnenste raam niet automatisch mee.
  3. Breedte van de spouw. Hoe breder de spouw des te beter de geluidwering.
  4. Gelamineerd glas. Door twee glasdelen samen te plakken met een folie ertussen isoleert glas nog beter.

Naast dat HR glas voor meer comfort en een lagere energierekening zorgt is het dus ook een goede maatregel om geluidsoverlast te verminderen.

Vijf tips voor het toepassen van isolerend glas

Tip 1: Gaat u de kozijnen vervangen? Neem dan meteen triple glas. Het is een fractie duurder in aanschaf maar isoleert ongeveer 2 keer zo goed als HR++ glas. Met de isolatiesubsidie krijgt u door triple glas aan te schaffen ook extra subsidie op isolerende kozijnen. Als u kiest voor HR++ glas met nieuwe kozijnen, krijgt u alleen subsidie op het HR++ glas. Vaak komt de investering met subsidie op hetzelfde bedrag uit bij HR++ als bij triple glas.

Tip 2: Klaar met onderhoud? Vervang dan meteen de houten kozijnen voor kunststof kozijnen. Schilderwerk of onderhoudswerkzaamheden zijn daarmee verleden tijd.

Tip 3: Gaat u een warmtepomp plaatsen? Ga dan voor triple glas. Met extra isolerend glas bespaart u op de aanschafkosten van een warmtepomp. De warmtepomp hoeft dan minder hard te werken, waardoor minder vermogen nodig heeft. Dat scheelt in aanschafkosten.

Tip 4: Nog enkel glas? Dat is niet meer van deze tijd. Vervang enkel glas voor HR++ glas of triple glas en bespaar direct uw stookkosten. U ervaart een merkbaar hoger comfort.

Tip 5: Blijf ventileren. Ventilatie is erg belangrijk om vocht- en gezondheidsproblemen te voorkomen. Als u uw woning goed isoleert en naad- en kierdicht maakt is er minder sprake van natuurlijke ventilatie. Denk dan goed na over een (de)centraal balansventilatie systeem.

Warmteverlies door slecht isolerend glas

In een gemiddelde eengezinswoning met ‘oud’ dubbelglas, zoals thermopane, gaat ongeveer 15 – 20% van de warmte verloren door ramen en buitendeuren. Bij huizen met nog enkel glas kan dit zelfs oplopen tot 25 – 30%. Woningen die langer dan 15 tot 20 jaar geleden zijn gebouwd of waarvan de ramen zijn vervangen, hebben in de meeste gevallen nog geen isolerend HR (hoog rendement) glas. Dit betekent dat er ‘oud’ dubbelglas in de kozijnen zit. Plaatsen van HR++ of triple glas (ook wel HR+++ glas genoemd) levert een flinke energiebesparing op.

Het vervangen van enkel of dubbelglas voor HR++ of triple glas kan tot wel 780 m3 gas per jaar besparen. Dat is een jaarlijkse besparing van €1.000 op uw energierekening (€1,30 per m3, prijspeil januari 2024). In onderstaand overzicht ziet u de besparing die u realiseert met het vervangen van enkel of dubbelglas.

Besparing isolerend glas

Van Naar Besparing Besparing gas Besparing jaarlijkse energiekosten
Enkel glas HR++ 15 – 25% 390 – 650 m3 €500 – €845* 
Enkel glas Triple glas 20 – 30% 520 – 780 m3 €675 – €1.015*
Dubbelglas HR++ 10 – 20% 190 – 380 m3 €250 – €500*
Dubbelglas Triple glas 15 – 25% 285 – 475 m3 €370 – €620*
Enkel glas Monumentenglas 15 – 25% 340 – 550 m3 €440 – €715*

*op basis van een eengezinswoning met een gasverbruik van 1.900 tot 2.600 m3 per jaar (€1,30 per m3, prijspeil januari 2024).

Isolatiewaarde van glas

Zoals we eerder al zagen drukken we de isolatiewaarde van glas uit in de zogenaamde U-waarde. Hoe lager de U-waarde, hoe beter het glas isoleert. 

Enkel glas isoleert slecht en heeft een U-waarde van 5,7. Het oud dubbelglas wat in de meeste Nederlandse woningen is toegepast, heeft een U-waarde van 2,7. Isolerend HR++ glas heeft een U-waarde van 1,2. Deze isolatiewaarde ligt meer dan twee keer zo hoog als die van oud dubbelglas. Triple glas (U-waarde 0,6) heeft een isolatiewaarde die weer twee keer zo hoog ligt als dat van HR++ glas. Isolerend glas houdt door de betere isolerende werking meer warmte in huis en verlaagt uw stookkosten. Daarnaast voorkomt het koudeval en zorgt zo voor meer comfort in uw woning.

Soorten isolerend glas en bijbehorende U-waarde

Soort glas Isolatiewaarde (U-waarde)
Triple glas (HR+++) 0,9 – 0,5
HR++ glas 1,2 – 1,0
HR+ glas 1,6 – 1,3
HR glas 2,0 – 1,7
Monumentenglas 3,7 – 1,6
Dubbelglas (Oud/Thermopane) 2,7
Voorzetraam 2,7
Enkel glas 5,8

U-waarde vergeleken met Rd-waarde

Voor isolatiematerialen wordt vaak een Rd-waarde opgegeven om aan te geven hoe goed een materiaal isoleert. Hierbij geldt dat een hogere isolatiewaarde betekent dat u minder warmte verliest. In combinatie met de muur-, dak- of vloerconstructie kunt u dan de Rc-waarde berekenen. Voor glas gebruik u de U-waarde waarbij juist het omgekeerde geldt. Des te lager de U-waarde, des te beter het glas isoleert. De U-waarde en Rd-waarde vergelijken is daarmee niet direct appels met peren vergelijken. U kunt wel degelijk een vergelijking maken tussen isolatiematerialen en glas. Dit doet u door 1 te delen door de U-waarde van glas. U krijgt dan een vergelijkbaar getal als dat van de Rd-waarde.

  1. Triple glas met een U-waarde van 0,5 is te vergelijken met isolatiemateriaal met een Rd-waarde van 2 (1 / 0,5 = 2).
  2. Enkel glas met een U-waarde van 5,8 is te vergelijken met isolatiemateriaal met een Rd-waarde van 0,17 (1 / 5,8 = 0,17).

Kosten isolerend glas

Het inschatten van de kosten voor het plaatsen van HR++ of triple glas is in de meeste gevallen maatwerk. Houten kozijnen met daarin enkel glas moeten bijvoorbeeld soms uitgefreesd worden voordat er HR++ of in sommige gevallen triple glas ingezet kan worden. Is de sponning in het kozijn al goed op maat, dan hoeft alleen het glas te worden vervangen. Een andere factor die de prijs sterk beïnvloedt is eventueel onderhoud of schilderwerk aan een houten kozijn. Gemiddeld betaalt u onderstaande prijzen voor het vervangen van enkel of dubbelglas voor HR++, triple, of monumentenglas

  1. Van enkel of dubbelglas naar HR++ glas: €200- €210 per m2
  2. Van enkel of dubbelglas naar Triple glas: €250 – €360 per m2*
  3. Van enkel glas naar monumentenglas: €350 – €450 per m2

*let op, vaak liggen de kosten hoger, omdat ook de kozijnen moeten worden vervangen

Glasoppervlak (+/-) 15 m2 20 m2 25 m2 35 m2
HR++ glas €3.000 – €3.200 €4.000 – €4.200 €5.000 – €5.300 €7.000 – €7.400
Triple glas €3.800 – €5.400 €5.000 – €7.200 €6.300 – €9.000 €8.800 – €12.600
Monumentenglas €5.300 – €6.800 €7.000 – €9.000 €8.800 – €11.300 €12.300 – €15.800

In bovengenoemde prijzen zijn de kosten voor arbeid, BTW meegerekend en afgerond naar boven op 100 euro (update: 2024)

Factoren die de prijs van isolerend glas plaatsen beïnvloeden

Wanneer u een offerte krijgt van een glaszetter, dan is het belangrijk om deze op een aantal aspecten te controleren. De prijs voor nieuw glas kan namelijk behoorlijk variëren en u wilt dan ook weten waarom dat zo is.

  1. Steigerwerk. Als glas vervangen wordt op bovenverdiepingen is het soms noodzakelijk om steigerwerk te plaatsen. Dit kan soms een aanzienlijke kostenpost zijn op de offerte. Per klus: €60 – €200 (prijspeil januari 2024).
  2. Schilderwerk. Bij het vervangen van glas in houten kozijnen kan het nodig zijn om het houtwerk deels of helemaal van een nieuwe verflaag te voorzien. De kosten voor het schilderen van een kozijn of deur zijn €45 – €85 per kozijn en €100 – €170 per deur (prijspeil januari 2024).
  3. Kozijnreparatie. Het renoveren van kozijnonderdelen vanwege houtrot of breuken kan extra kosten met zich meebrengen. De exacte kosten zijn sterk afhankelijk van de hoeveelheid onderhoud die nodig is.
  4. Afmetingen en aantal ramen. De prijs voor het vervangen van bijvoorbeeld 10m2 glas kan per woning sterk verschillen. Heeft u twee grote ramen met 5m2 glas dan is het plaatsen een stuk makkelijker dan in een situatie waar 10 ramen van 1m2 vervangen moeten worden.
  5. Ventilatieroosters. Als u een raam laat vervangen, is dat meteen een goed moment om na te denken over het plaatsen van ventilatieroosters. Als u in de komende jaren overstapt naar een balansventilatiesysteem, is het niet verstandig om ventilatieroosters te plaatsen. Ventilatieroosters zijn alleen nodig bij natuurlijke of mechanische ventilatie type C. Roosters plaats u in het kozijn in combinatie met glas dat iets kleiner is dan het origineel. De prijs voor een ventilatierooster ligt tussen de €110 – €225 per kozijn (prijspeil januari 2024).
  6. Dikker glas. Als u dikker glas plaatst in een kozijn dan het origineel, dan moet het kozijn aangepast worden. Dat kan vaak door nieuwe glaslatten te gebruiken. In andere gevallen zal er een nieuwe sponning uitgefreesd moeten worden. Dit kost iets meer tijd en geld. Dikker glas is daarnaast ook duurder waardoor de materiaalkosten hoger zullen zijn.

Kosten nieuwe kozijnen

Gaat u een complete woning voorzien van nieuwe kozijnen dan zijn onderstaande prijzen een indicatie van de kosten. Deze prijzen zijn inclusief HR++ glas arbeid en BTW. De kosten bestaan voor ongeveer de helft uit arbeidskosten (prijspeil januari 2024).

  • Kunststof kozijn: €750 – €1.000 per 1m2 kozijn
  • Houten kozijn: €865 per 1m2 kozijn
  • Aluminium: €1.110 per 1m2 kozijn

Factoren die prijs van kozijnen plaatsen beïnvloeden

De prijs van een kozijn is net zoals bij het zetten van nieuw glas afhankelijk van veel factoren. Een klein vast raamkozijn kunt u soms al voor €500 laten plaatsen. Een schuifpui met ventilatieroosters en draai-kiepramen kan enkele duizenden euro’s kosten. Ventilatieroosters, openslaande ramen en de grootte van het raam zijn een aantal aspecten die de prijs sterk beïnvloeden. Hieronder een overzicht van extra kosten die u vaak tegenkomt.

  1. Aantal ramen. De prijs voor een kozijn van 10m2 kan per type sterk verschillen. Als het kozijn bestaat uit 2 grote ramen van 5m2 glas dan is dit goedkoper dan een kozijn met 10 ramen van 1m2.
  2. Openslaande ramen. Kozijnen waarbij een deel van de ramen of in zijn geheel open kan, zijn duurder dan een vast kozijn. Voor elk raam dat open kan betaalt u vaak €110 – €335 extra. Wilt u een kozijn met 3 draai-kiepramen, dan betaalt u dus €335 – €1.000 meer dan voor een kozijn met drie vaste ramen (prijspeil januari 2024).
  3. Ventilatieroosters. Als u een kozijn laat vervangen kunnen ook extra ventilatieroosters toegepast worden. Dit zijn speciale kozijnen waarbij de roosters in het frame zijn verwerkt. De extra kosten voor een kozijn met ventilatierooster ligt tussen de €110 – €225 per kozijn (prijspeil januari 2024). Let wel op, als u een balansventilatiesysteem gaat toepassen zijn roosters niet handig.
  4. Deuren. Een nieuw deurkozijn is qua prijs vergelijkbaar met een raamkozijn. Het verschil is dat het toevoegen van persoonlijk styling de prijs vaak verhoogt. Voor een standaard buitendeur inclusief kozijn betaalt u tussen de €450 tot €1.000. Door het toevoegen van ramen, sierwerk en roosters kan de prijs op lopen tot €2.000 per deur (prijspeil januari 2024).
  5. Steigerwerk. Als kozijnen vervangen worden op bovenverdiepingen is het soms noodzakelijk om steigerwerk te plaatsen. Dit kan soms een aanzienlijke kostenpost zijn op de offerte. Per klus: €60 – €200 (prijspeil januari 2024).

Subsidies, leningen en BTW-regeling isolerend glas

Ook voor isolatieglas zijn er verschillende mogelijkheden beschikbaar om de kosten te drukken of de financiering makkelijker te maken. Het vervangen van glas of kozijnen is vaak een dure klus en niet voor iedereen is het mogelijk om zonder financiële hulp een investering te doen. Gelukkig zijn er veel initiatieven die verschillende financiële oplossingen bieden. Bekijk alle subsidies voor isolerend glas op de subsidiepagina van het Regionaal Energieloket.

Benieuwd naar mogelijkheden voor uw woning? Doe de HuisScan! Wilt u aan de slag? Bekijk dan het aanbod van glaszetters in de buurt.